Burn-out

Wat is een burn-out?

Over burn-out bestaan veel misverstanden. De aandoening wordt nog altijd gezien als een psychische klacht, hoewel het enkele jaren geleden geschrapt is uit de dsm5, de bijbel van psychiaters en psychologen. De World Health Organisation (who) definieerde burn-out in 2019 als een werk gerelateerd fenomeen. Maar het kan evengoed ook door privéomstandigheden worden veroorzaakt.

Een burn-out ontstaat door te veel chronische stress. Hoe deze vorm van stress direct lichamelijke processen kan ontregelen wordt zwaar onderschat. Dat adrenaline wordt vrijgemaakt als je schrikt is wel geaccepteerd maar dat iedere emotie, zowel positief als negatief, direct ingrijpt op het biochemisch functioneren van ons lichaam is voor de meeste mensen onbekend.

Bij een echte burn-out is er sprake van een complete meltdown van je hormoonhuishouding die niet alleen een scala aan lichamelijke klachten oplevert maar waardoor je ook psychisch volkomen uit het lood wordt geslagen.

Je loopt het risico op een burn-out als je te veel hooi op je vork neemt en je niet goed verzorgt. Je niet goed verzorgen betekent: te hard werken, ongezond eten, te weinig rust pakken en onvoldoende bewegen. Een burn-out is het slotakkoord van een langdurig proces van jezelf uitputten, zowel geestelijk als lichamelijk. Het resultaat van jaren doorlopen met chronische stress, waar je je vaak niet eens bewust van bent. Het met je denken en doen je lichaam zo belasten dat je stresssysteem, en daarmee ook je energiesysteem, het opeens laat afweten. Het bezwijkt als het ware.

Emeritus-hoogleraar experimentele immunologie Pierre Capel beschrijft in zijn fascinerende boek Het emotionele DNA niet alleen tot in detail hoe chronische stress je ziek kan maken, hij beschrijft ook instorting van het hormonale stelsel bij een burn-out, en ontstekingen in de hersenen niet te vergeten. Als je bijnieren overuren maken door chronische stress zijn ze lange tijd hyperactief, totdat ze het opgeven – dan worden ze hypoactief, ze produceren haast geen cortisol meer, waardoor je veel energie verliest. Ontstekingen in de hersenen en hersenstam kunnen je verder de das om doen en je volkomen uitputten. Maar er gaat nog meer fout, als de bijnieren overuren maken wordt de schildklier lui, er vindt geen omzetting van inactieve hormonen naar actieve hormonen meer plaats. In de hypofyse in de hersenen, ook wel de dirigent van het hormoonorkest genoemd, worden minder gelukshormonen en groeihormonen aangemaakt, in de pijnappelklier wordt minder van het slaaphormoon melatonine geproduceerd, in het immuunsysteem grijpen ontstekingen om zich heen. Bovendien raakt je autonome zenuwstelsel uit balans: het sympathische stelsel, het gaspedaal in je lichaam dat organen en lichaamsfuncties activeert, raakt overactief terwijl het rempedaal, de parasympathicus, dat alles weer tot rust brengt en voor een gezond evenwicht moet zorgen, wordt afgeremd. Met mri en pet-scans zijn niet alleen ontstekingen in de hersenen bij burn-out aangetoond, ook werd duidelijk dat je hersenen kunnen krimpen en dat zenuwen kunnen worden afgebroken en afsterven.

Je kunt niet meer helder denken, je bent te moe om de dag aan te kijken, je bent erg emotioneel en gespannen en je hebt waarschijnlijk te maken met een reeks lichamelijke klachten. Het is net alsof je leven tot een eind komt, alsof je nooit meer in staat zult zijn om nog maar iets te doen. Als verdoofd zit je op de bank, je heel slecht te voelen over jezelf en het feit dat dit je overkomt. Een burn-out lijkt op een depressie maar er is een wezenlijk verschil: iemand met een burn-out wil wel maar heeft geen energie meer. Iemand met een depressie wil doorgaans ook niets meer, al kan hij of zij het nog wel. Het zijn meestal mensen die hard werken die met een burn-out te maken krijgen, ze hebben de lat te hoog gelegd voor zichzelf en hebben zich langzaamaan volledig uitgeput.

Het herstel kost maanden tot soms wel jaren, afhankelijk van hoeveel roofbouw je hebt gepleegd. Dat het zo lang duurt heeft er vooral mee te maken dat er zoveel mis is gegaan in je lijf. Er is heel veel achterstallig onderhoud ontstaan en het kost veel tijd om daarvan te herstellen. Herstel van een burn-out begint met rust en ervoor zorgen dat je met de juiste voedingsstoffen je hormoonhuishouding oplapt. Als je lichaam eenmaal weer een beetje is hersteld kun je langzaam belasting opbouwen. Maar als je terugvalt in oude patronen kun je zomaar tegen een tweede of derde burn-out aanlopen.

Fases op weg naar een burn-out

Alhoewel een burn-out van het ene op het andere moment kan toeslaan duurt het meestal lang voordat iemand een burn-out krijgt. Het kan een proces van jaren zijn, maar er zijn steeds meer jonge mensen die het in aanmerkelijk kortere tijd voor elkaar krijgen. De psychologen Herbert Freudenberger, de man die de term ‘burn-out’ heeft bedacht, en Gail North kwamen in de jaren zeventig met het model van de twaalf fases op weg naar een burn-out. De fases hoeven niet chronologisch plaats te vinden, al zit er wel een duidelijke lijn in.

1. Drang om jezelf te bewijzen, ambitie
2. Steeds harder werken, de lat hoog leggen, moeilijk loslaten, onmisbaar zijn
3. Je eigen behoeften verwaarlozen en dat voor jezelf goedpraten, geen tijd meer hebben om gezond te eten, voldoende te bewegen, rust te nemen etc., je moet heel veel (van jezelf)
4. Verdringing van interne conflicten, je voelt ergens wel dat je niet goed bezig bent maar daar luister je niet naar, korter lontje, vergeetachtiger
5. De herziening van waarden, wat je ooit het belangrijkste vond, vrienden en familie bijvoorbeeld, verliezen het van aandacht voor je werk of studie, emotionele afstomping
6. Het ontkennen van opkomende problemen: het ligt allemaal niet aan jou dat je zo druk bent, het ligt aan het werk of de studie, cynisme, bitterheid, opgekropte woede, sociale problemen
7. Terugtrekken, geen tijd meer hebben voor sociale contacten, privé of op het werk, te veel drinken of drugs gebruiken
8. Gedragsverandering, je anders gaan gedragen, harder worden, je omgeving neemt het waar en begint zich zorgen te maken
9. Depersonalisatie, het contact met jezelf kwijtraken, geen idee meer hebben wat ook alweer goed voor je was, verwaarlozen van je gezondheid
10. Innerlijke leegte, uitgeput, moedeloos, angst en paniek, een leeg gevoel vanbinnen wordt vaak opgevuld door overmatig te gaan eten of drinken of ander verslavingsgedrag
11. Depressie, uitgeput en somber voelen, nergens zin meer in hebben
12. Burn-out, de volledige geestelijke en lichamelijke instorting, totaal uitgeput zijn, zowel fysiek als psychisch

In de praktijk gaat het vooral fout bij de derde fase, jezelf verwaarlozen staat niet voor niet meer douchen en vieze kleren aantrekken, het gaat er vooral om dat mensen die last hebben van stress dikwijls ongezonder gaan eten. Ze hebben geen tijd of energie meer om te koken en steeds meer klant-en-klaarmaaltijden of fastfood komt op tafel. Daardoor krijgen ze minder vitamines, mineralen, gezonde vetten en aminozuren binnen en dan worden ze steeds minder stressbestendig.

De 12 fases van Freudenberger zijn wat theoretisch geformuleerd. In de praktijk moet je letten op de volgende symptomen:

• Chronische vermoeidheid, opgebrand gevoel, gevoelens van uitputting
• Slechter slapen, slapeloosheid
• Lichamelijke klachten
• Nek- en schouderklachten
• Problemen met de spijsvertering, slechter werkende darmen
• Deprimerende gedachten
• Emotionele instabiliteit, een kort lontje krijgen, huilbuien
• Concentratieproblemen
• Gevoeliger worden voor geluid, tinnitus
• Onrust, veel doen, minder produceren
• Steeds minder bestand worden tegen stress, geen nieuwe taken meer aankunnen

Als je je herkent in deze signalen is het de hoogste tijd om op de rem te stappen, je kunt daarmee voorkomen dat je daadwerkelijk in een burn-out terecht komt en maanden uit de roulatie raakt. Leidinggevenden zouden zich meer bewust moet worden van de signalen, medewerkers op weg naar een burn-out zijn zo de weg kwijt dat ze het zelf niet kunnen, anders zouden ze geen burn-out krijgen. Alleen hun omgeving, collega’s of familieleden kunnen ingrijpen.

Risicoprofiel

Freudenberger omschreef ook het type mens dat kwetsbaar is voor het oplopen van een burn-out. En die omschrijving geldt nog altijd. Die mens ziet er als volgt uit:

• Perfectionistisch (dit weegt twee keer zo zwaar als de andere eigenschappen)
• Plichtsgetrouw
• Hardwerkend
• Toegewijd
• Idealistisch
• Ambitieus
• Bewijsdrift
• Doelgericht
• Moeite met nee zeggen
• Moeite met het stellen van grenzen
• Moeite met delegeren
• Wil dikwijls meer doen dan hij/zij kan
• Offert zich op

Zie hier het profiel van de perfecte werknemer, zou je zeggen, afgezien van het gevaar dat dit type mens een burn-out kan krijgen dus.

(bron: Boek van stress naar geluk geschreven door Jurgen Spelbos)